ABD finans kapitalinin yerleşik olduğu Wall Street’in bulunduğu New York şehrinin başına kendine demokratik sosyalist diyen Zohran Mamdani belediye başkanı olarak bugün itibariyle geçti. 2008 krizinden beri ABD devleti başına kim geçerse geçsin “batamayacak kadar büyükler” propagandasıyla Wall Street elitlerine kaynakları aktarıp durdu. Şirket kurtarmalar, bedava trilyonlarca dolar borç… Trump yeni bir parasal genişleme için FED’e bastırıp duruyor. Sonuç halka büyük yoksullaşma, elitlerle artan zenginlik uçurumu. 1989’da ABD’nin en zengin %1’i ülkedeki tüm zenginliğin %22,8’ine sahipken 2024’te bu oran %30,8’e çıkmış. Emekçilerin, kamusal kaynakların sırtına binerek pastadan aldıkları pay büyüdükçe halkta öfke artıyor. Mamdani bu açıdan alarm zillerini çaldırdı bile. Kapitalistler için bunun tek bir çözümü var ekonomik büyüme. Trump da bunun peşinde; kimi zaman eski reçeteler kimi zaman alışılmadık yöntemlerle.
Amerika’yı yeniden büyük yapma çağrısının bir parçası da ileri teknoloji şirketlerinin borusunu öttürmekten geçiyor. Muhteşem Yedili olarak bilinen Apple, Microsoft, Alphabet (Google), Meta Platforms (Facebook), Nvidia ve Tesla; küresel teknoloji piyasasını yönlendiren başlıca firmalar olarak kalsın diye özel bir çaba içinde Trump ve ABD egemenleri. Ancak Muhteşem Yedili’den beklenti ile gerçeklik arasında bir yarık da yaratıyor bu aşırı ilgi ve destek. ABD borsalarında büyük oranda yüksek teknoloji şirketlerinin aşırı değerlenmesine büyük dayanan bir balonun oluştuğu değerlendirmesi yapılıyor bir süredir. Bugünlerde ABD borsasında hisse senetlerinin fiyatının şirketin gerçekliğine ne ölçüde uygun olduğunu ölçmek için kullanılan P/E (şirketin piyasa değeri/yıllık net karı) oranı 40’a kadar yükseldi. Bu oran bazı şirketler hisselerinde büyük sıçrama gösteriyor: Tesla için yaklaşık 300, yarı-iletken ve çip tasarımı firması ARM için 250 olması gibi. Yani Tesla’nın bu yıllık net karının 300 katı bir değeri var hisse alıcılarına göre. Bu değerin tarihi ortalaması 15-20’dir.
1990’lar ABD, dot.com krizinde bu durumun ön gösterimi yaşandı zaten. Karlılığı zayıf, ekonomik büyümesi yavaş teknoloji şirketleri gelecek vaat ettikleri iddiasıyla şişirildikten sonra büyük bir kriz yaratarak piyasayı patlamıştı. 2000’de kriz patladığında ABD borsasında şirketlerin hisseler için P/E (kabaca fiyat/kazanç) oranı ortalama 80-100 bandındaydı; bazı hisselerde 300-400’e kadar yükseliyordu. Bugün yapay zeka yatırımları balonu 2000’deki dot-com çılgınlığının 17 kat daha büyüğü. ABD borsasındaki yapay zeka şirketleri dünyanın birçok yerinden de parayı kendine çekiyor.
Birkaç şirketin aşırı değerlenmesi sıkıntılı olmayabilir normalde. Bu tür manipülasyonlar bir süre sonra hisse değerinin düşmesiyle düzelir ama buradaki durum çok farklı. 2025 yılında ABD borsasındaki kazançların %80’i yapay zeka ilişkili şirketlerden geliyor. Ekim başında Muhteşem Yedili olarak geçen şirketler, borsadaki toplam değerlerinin toplamına göre 20,8 trilyon dolar piyasa değerine ulaşarak AB’nin 19,4 trilyon dolar olan toplam ekonomik üretimini geçmişti. Yani muazzam bir büyüklük sözkonusu. Ama bu şirketlerin büyüme, yatırım, ciro eğrileri bu aşırı iyimser beklentileri karşılamıyor. Bu balon patlarsa ABD ve dünya ekonomisini sarsacağı gibi Trump yönetimini de gümletir.
