Bekçilerin Kimlik Sorma Yetkisi Var mı? – Av. Engin Kara

Dün İzmir’de üç mahalle bekçisinin, kimliğini göstermediği için genç bir yurttaşı darp ettiği görüntüler sosyal medyada paylaşıldı. Geçtiğimiz haftalarda da benzer bir darp olayı İstanbul’da yaşanmıştı. Bekçiler GBT yaptıkları sırasında ters kelepçe ve biber gazı sıkma gibi saldırılarda bulunmuştu.

Peki, nedir bu işin özü? Bekçilerin kimlik sorma yetkisi ya da kişilerin bekçilere kimlik gösterme zorunluluğu var mı?

Polisin Kimlik Sorma Yetkisi

Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun (PVSK) 4/A maddesinde polisin durdurma ve kimlik sorma yetkisi düzenleniyor. Buna göre polis, kişileri  ve  araçları;   a)  Bir  suç  veya  kabahatin  işlenmesini  önlemek, b)  Suç  işlendikten  sonra  kaçan  faillerin  yakalanmasını  sağlamak,  işlenen  suç  veya kabahatlerin  faillerinin  kimliklerini  tespit  etmek,   c)  Hakkında  yakalama  emri  ya  da  zorla getirme  kararı  verilmiş olan  kişileri  tespit  etmek, ç)  Kişilerin  hayatı,  vücut  bütünlüğü  veya  malvarlığı  bakımından  ya  da  topluma  yönelik mevcut  veya  muhtemel  bir  tehlikeyi  önlemek, amacıyla  durdurabilir.

Ancak polisin durdurma yetkisini kullanabilmesi, kanuna göre “polisin tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan MAKUL BİR SEBEB”in varlığına bağlıdır. Polis, bu işlemi kanunun da vurguladığı üzere keyfi bir şekilde yapamaz.

Polis, durdurduğu kişiye önce kendisinin polis olduğunu belirleyen belgeyi (polis kimlik kartını) göstermek zorundadır. Ardından durdurma sebebini (durdurma için şüphe yaratan makul sebebi) bildirmekle yükümlüdür.

Ancak bunlardan sonra polis, durdurduğu kişinin kimliğini isteyebilir.

Durdurma sırasında polis, şüphelendiği makul sebebe dair sorular sorabilir ancak bu sorular ifade alma ya da suçlama yapma düzeyinde olamaz ve ısrarlı olmamalıdır. Ve durdurma süresi bu işlemler için gerekli olan maksimum süreyi (en fazla 15 dk) aşamaz.

Kişinin veya arabasının aranması ancak gözle görülen yerler için mümkündür. Kişinin üstü uygulamada en fazla dışarıdan yoklama şeklinde aranabilir. Cepler, çanta vb. Eşya, arabanın bagaj, torpido gibi kapalı yerleri aranamaz, içindekilerin çıkartılması istenemez.

Bu sırada polisin şüphesini yoğunlaştıran bir durum gerçekleşirse,  polis adli arama ve yakalama gözaltı işlemleri için hakim-savcı kararı aldıktan sonra devam edebilecektir.

Görüldüğü üzere, her ne kadar uygulamada ısrarla talep edilmedikçe bunların hiçbirine uyulmasa da , polisin durdurma ve kimlik sorma yetkisi, PVSK tarafından böyle kurallara bağlanmıştır.

Bekçilerin Kimlik Sorma Yetkisi Var Mı?

Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nda bekçilere bulundukları bölge içinde yerine getirecekleri bir dizi görev ve yetki sayılmıştır. Ancak, kendisine yol ve adres soranlara gerekli bilgiyi vermek gibi en ince detaylar bile sayılırken, suçüstü hallerindeki yakalama yetkisi dışında durdurma ve kimlik yetkisi verilmemiştir.

Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri ile İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Hususları Gösterir Yönetmeliği’nin 16. Maddesinde ise şöyle bir düzenleme yer alıyor:

“Bekçiler bölgeleri içinde dolaşın şüpheli şahısları takip eder ve hüviyetlerini araştırırlar.”

Burada bekçilere “hüviyet araştırma” adı altında muğlak bir yetki verildiği görülüyor. Eğer bu yetki, durdurma ve kimlik sorma için getirildiyse, polis için bile bu denli detaylı bir hüküm varken, kanunda yer almayan bir yetkinin bekçilere yönetmelikle muğlak bir şekilde verilmesi, kanuna aykırıdır.

Ancak bu hüküm, polis için açık adlandırmayla durdurma ve kinlik sorma yetkisi verildiğini düşününce, sadece suç şüphesi (polisteki gibi makul sebep değil) üzerine kişileri kimliğini tespit etmeye yöneliktir. “Şüpheli şahıs” ifadesi “makul sebep”ten daha ağır şartları gerektirir ve her yoldan geçene uygulanamaz.

Bu durumda bekçilerin sokak başlarında, mahalle girişlerinde, yoldan geçenleri durdurma ve kimlik sorma yetkisi yoktur.

Bekçilere Kimlik Göstermeyince Başıma Bir Şey Gelmez Mi?

Polisten de kanundaki şartları yerine getirmesini istediğinizde aynı şekilde başınıza bir şey gelebilir. Kanunda yazanlar pratikte uygulanmıyor, tabii ki bu durumun farkındayız.

Ancak birileri sesini çıkarmadıkça kanuna aykırı, keyfi işlemler yapmaya devam edecekler.

O nedenle, bir polis tarafından GBT (kimlik sorma) için durdurulduğunuzda en azından kendi kimliklerini göstermelerini ve durdurma sebeplerini sorun.

Bekçiler aynı şeyi yapmak istediklerinde, önce onların kimliklerini sorun. Sonra bekçilerin kimlik sorma yetkisi olmadığını, çok istiyorlarsa polis çağırtarak kimlik sorma işlemini polisin yapmasını isteyin. Ve durdurulduğunuz andan itibaren yapılan her işlemin tutanak altına alınarak size verilmesini isteyin.

Bunları yaptığınızda, bir ihtimal birkaç saatinizi karakolda geçirebilirsiniz. Ancak aranma vb. bir durumunuz yoksa, birkaç saat sonra karakoldan çıkacaksınızdır. Nitekim İzmir’de darp edilen genç arkadaşın, karakoldan hiçbir işlem yapılmadan serbest bırakıldığını biliyoruz.

Böyle bir durum yaşadıktan sonra, bekçiler ve varsa kanunsuz işleme iştirak eden polisler hakkında şikayette bulunun.

Sadece, gösterdiğiniz tepkilerin gerilimi yükseltmektense, sizin özgüveninizi göstermesine ve karşı tarafı kanuna uygun davranmaya zorlamasına dikkat edin.

Biz ses çıkartmadıkça keyfiyet kurala dönüşüyor. Ses çıkarttığımızda en azından ayaklarına kanuna göre uzatmaları yönünde bir basınç oluşturabiliriz.

Elbette bu basıncın gerçekçi bir boyuta varması için kanunsuzlara karşı örgütlü bir toplumsal mücadele yürütmek zorunda olduğumuzu, hiçbir zaman unutmayın.