Geçtiğimiz günlerde hayat pahalılığı nedeniyle protestoların uzunca bir süredir devam ettiği Sri Lanka’da kitlelerin hükümet üyelerinin evlerini ve lüks arabalarını ateşe verdiği görüntüleri izlemiştik. Dünyanın birçok bölgesinde açlık ve giderek artan sefalet kitle hareketlerini canlandırıyor. Bu protestoların sıradaki durağı emekçi sınıfların büyük baskılara rağmen yeniden sokağa döndüğü İran.
Ä°ran’da geçtiÄŸimiz PerÅŸembe günü CumhurbaÅŸkanı Reisi buÄŸday fiyatlarındaki sübvansiyonların kaldırılacağını açıklarken; ekmek fiyatlarında beÅŸ kat artış yaÅŸandı. Öte yandan yaÄŸ fiyatlarındaki artışla birlikte yumurta, süt ve et gibi hayvansal gıdaların fiyatlarında da iki ile dört kat arasında artış gerçekleÅŸti. Rejimin bu adımı halkın büyük tepkisini çekerken, altı kentte eylemler gerçekleÅŸtirildi. Sosyal medyaya yansıyan görüntülerde bazı bölgelerde Molla rejimi güçlerinin kitlelere sert bir ÅŸekilde saldırdığı görülürken, medyada baÅŸkent Tahran’da insanların marketleri yaÄŸmaladığı videolar öne çıkıyor. Protestolarda 22 kiÅŸinin de tutuklandığı belirtiliyor.Â
Molla rejimi, tıpkı bugünlerde yüksek enflasyon karşısında topu küresel geliÅŸmelere atarak sorumluluÄŸu üzerine almaktan kaçınan ErdoÄŸan gibi, fiyat artışlarının gerekçesini Ukrayna krizine baÄŸlıyor. Ukrayna savaşı tüm dünyada gıda fiyatlarındaki artışı tetikleyen bir geliÅŸme olsa da Ä°ran’ın yaÅŸadığı krizin nedenlerinden sadece biri. Yüksek enflasyon ve gıda fiyatları, iÅŸsizlik, yaygın yoksulluk Ä°ran’da Ukrayna savaşından önce de en önemli gündem maddelerinin başında geliyordu ve geçmiÅŸ yıllarda birçok kez emekçilerin ekonomik krize karşı sokakları doldurduÄŸuna tanık olduk. Ä°ran’da krizin geliÅŸimini belirleyen iki süreç söz konusuydu: Birincisi Ä°ran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi (ABD, Çin, Rusya, Ä°ngiltere ve Fransa) ve Almanya arasında Ocak 2016’da imzalanan nükleer anlaÅŸmadan ABD’nin Trump’ın göreve geliÅŸinin ardından çekilmesiydi. ABD öncülüğünde Molla rejimine yönelik yeniden uluslararası yaptırımlar sıkılaÅŸtırılırken, bunun en çok vurduÄŸu kesimler yoksul emekçiler oldu. Ä°ran’da 2017 baÅŸlarında % 8 olan enflasyon yaptırımların devreye alınmasıyla birlikte % 40’lara tırmandı.Â
Öte yandan emekçilerin yaÅŸadığı krizi tetikleyen bir diÄŸer unsur ise Molla rejimini baÅŸtan aÅŸağı saran yolsuzluklar ve çürüme… Ulusal gelirinin yaklaşık % 60’ı petrol ihracatına dayanan Ä°ran’da bu gelirden aslan payı rejime gidiyor. Özellikle rejimin temel direÄŸi olan Devrim Muhafızları bu gelirin yaklaşık yarısına el koyuyor. Bu devasa bütçe büyük ölçüde Ä°ran’ın OrtadoÄŸu’da Irak, Suriye, Lübnan ve Yemen gibi ülkelerde yürüttüğü vekalet savaÅŸlarına akıyor. Devrim Muhafızları’nın elindeki bu ekonomik ve siyasal güç ise en nihayetinde Hamaney’e baÄŸlı.Â
Devrim Muhafızları’nın ve rejimin halk sefaletle boğuşurken bu devasa bütçeyi nasıl kullandığına dair soruların bir ucu da rejimi baştan aşağı saran yolsuzluklara çıkıyor. İran Devrimi’nin ardından Rafsancani gibi önemli mollalar hızla zenginleşirken yolsuzluk sistematik bir işleyiş haline geldi. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International)’nün yolsuzluk endeksi sıralamasında İran 2021 yılında 180 ülke içerisinde 150. sırada yer aldı. Bir yıl kadar önce İbrahim Reisi cumhurbaşkanı seçilirken en önemli vaatleri arasında bu yolsuzlukların üzerine gideceği yer alıyordu, fakat ülkede bu konuda büyük bir değişim yaşanmayacağı Reisi’nin bir yıllık performansıyla görülebiliyor. Halkın kriz karşısında bu denli büyük bir öfkeyle sokakları doldurmasının arkasında yatan etkenlerden birisi de bu.
Tüm dünyada; özellikle Sri Lanka, İran, Sudan, Kazakistan, Lübnan gibi hem sistematik yolsuzlukların hem de ekonomik krizlerin yoksul emekçileri sefalete ittiği ülkeler için özel bir dönemin başladığına şüphe yok. Kapitalizmin uluslararası krizi de bu ülkelerdeki yangına benzin döküyor ve emekçi isyanlarının benzeri ülkelerde kapıyı çalması kaçınılmaz. Mesele bu isyanlara öncülük edebilecek uluslararası devrimci marksist bir geleneğin bu özel döneme hazır olup olmayacağıdır.
