Çocuk İşçiliğe Yasal Kılıf: MESEM – Leyla Rana Soysal

Mesleki ve Teknik Eğitim Müdürlüğüne bağlı olarak çalışan Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM)’inde 1,5 milyon kayıtlı çocuk işçi bulunmaktadır. MESEM’lere öğrenciler ustalık ve kalfalık eğitimi almak için kayıt yaptırırlar. 11. sınıfın sonunda kalfalık belgesi alan çocuk işçiler, 12. sınıfın sonunda ise ustalık belgesi alırlar. Bu kapsamda öğrencilerin kayıt yaptırabileceği kuaförlük, harita-tapu-kadastro, motorlu araç teknolojisi, gemi yapımı, makine teknolojisi, metal teknolojisi, inşaat teknolojisi gibi 39 alan ve toplam 193 dal bulunmaktadır. 

Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) kapsamında çocuklar sermayeye ucuz işgücü olarak sunulmaya devam ediliyor. Çocuklar iş güvenliğinin olmadığı, daha lise çağında örgün eğitimden koparılıp yapılacak işin ağırlığı konusunda herhangi bir kıstas bile bulunmayan koşullarda çalıştırılıyorlar. Yaptıkları işlere göre ne bir yaş sınırlaması ne de işin risk boyutu hesaplanıyor. Yalnızca çocukların nasıl daha fazla sömürülebileceğine odaklanılmış durumda. Bununla birlikte, yaşıtlarına göre örgün eğitimden uzak kalan çocuklar okullara, fabrikalara ve sosyal hayata uyum konusunda zorluklarla da baş başa. 

Haftanın bir günü teorik eğitim alıp diğer dört günü fabrikalarda çalıştırılan çocuklar kimi yerlerde haftasonları da işe çağırılıyorlar ve geceleri geç saatlere kadar çalıştırılıyorlar. Bunlar yetmezmiş gibi bir de en doğal hakları olan yaz ve ara tatilleri ellerinden alınıyor bu çocukların. 9,10,11. sınıflara asgari ücretin en az %30’u, 12. sınıflara asgari ücretin en az %50’si kadar ücret veriliyor. Bu ücretler İşsizlik Fonu Sigortası ile karşılanıyor. Böylece patronlar çocukların emeğine karşılık hiçbir şey ödemeden hem kamu kaynaklarını kullanıyor hem de çocukların emeğini sömürüyor. 

MESEM kapsamında bütün illerin sanayi bölgelerinde çocuk işçilik yaygınlaşıyor. 2016 ve 2021 yıllarında yapılan yasa değişikliği ile birlikte bu sayıda ciddi bir artış gerçekleşti. 2016’da  yapılan yasa değişikliğinde çıraklık eğitimi örgün ve zorunlu eğitim kapsamında değerlendirilmeye başlandı. Çocuk işçiler yalnızca meslek hastalığı ve iş kazaları bağlamında sigortalı sayıldı. 2021 yılında yapılan yasa değişikliği ile birlikte bütün meslek liseleri altına MESEM’ler açılmaya başlandı. Bu yasa değişiklikleriyle MESEM’ler, tüm illerin sanayi bölgelerinde çocuk işçileri yaygın ve meşru kılmaya çalışıyor.

Mesleki Eğitim Merkezleri; yoksulluğun giderek derinleştiği ve genç işsizliğin arttığı bu koşullarda velilerin ve öğrencilerin ilgisini çeken ve okurken de para kazanıyormuş gibi gözüken bir program; fakat öğrenciler öğrenci değil, yalnızca emeği sömürülen ve esasında eğitilmeden ağır işlerde çalıştırılan çocuklardan ibaret.

Yeterli miktarda teorik eğitim almadan ve iş güvenliği koşulları oluşturulmadan emeği sömürülen çocuklar ihmaller sebebiyle yaşamlarını yitiriyor. 14 ila 17 yaş arasında 8 çocuk şu ana kadar MESEM kapsamında iş cinayetleri sebebiyle yaşamını yitirdi. 14 yaşındaki Arda Tombul, İstanbul Esenyurt’ta çalıştığı fabrikda sac bükme makinasında yalnız başına bırakıldığı sırada kafasının makinaya sıkışmasıyla birlikte yaşamını yitirdi. Bu olay üzerinden daha bir hafta geçmeden 15 yaşındaki Erol Can Yavuz, mobilya atölyesinde çalıştırılırken sunta bloklarının üstüne düşmesiyle yaşamını yitirdi. 17 yaşındaki Murat Can Eryılmaz, çalıştırıldığı inşaatın sekizinci katından düşerek yaşamını yitirdi.

Çocuklar sigortasız, ağır koşullarda çalıştırıldığı sürece ve kamu hizmetlerinin patronların lehine işlediği bu koşullarda iş cinayetlerinin ve emek sömürüsünün ardının kesilmeyeceğini biliyoruz. Eğitim deyip iş cinayetlerinin meşru kılınması kabul edilemez.

Tüm bunlar sebebiyle Mesleki Eğitim Merkezleri eğitim kelimesinden bir hayli uzak bir konumdadır. Çocukları ucuz işgücü olarak kullanan bu merkezler çocuk emeği sömürüsünden başka bir şey değildir. Tamamen patronların kârına odaklanan merkezlerdir. Bu sistem, öğrencilerin eğitiminden ziyade sermayenin talep ve çıkarlarını merkeze alan bir sistemdir. Çocuk emeği sömürüsünü meşrulaştırmak amacına hitap eden MESEM projesi derhal iptal edilmeli ve çocukların iş cinayetlerinin, emek sömürüsünün kurbanı haline gelmesinin önüne geçilmelidir.