Komünizmin Sembolü Orak Çekicin Tarihçesi – İsmail Kılıç

Orak-Çekiç, dünyada kendisini komünist olarak adlandıran pek çok partinin ve politik hareketin bayraklarında, amblemlerinde yer alan komünist bir sembol olarak hafızalara kazınmıştır. Milyonlar bu sembolün ifade ettiği değerler uğruna savaşmış, proletaryanın düşmanları orak-çekici gördüğü her yerde onu ve onu çizenleri cezalandırmak için ellerinden geleni yapmıştır. Bu yazımızda, en sade ifadesiyle “köylülerin ve işçilerin birliğini” simgeleyen orak-çekicin kısa bir tarihçesine ve bu sembolün geçmişte ve günümüzde farklı ülkelerdeki değişik gösterimlerine değineceğiz.

Anlamsal Köken: Osiris’in Asaları

Orak-Çekiç sembolünün anlamsal kökenlerini, yaşam, ölüm ve dirilme ile özdeşleştirilen eski Mısır Tanrı’sı Osiris’te, firavunlara ait tasvirlerde, göğüslerinde çapraz şekilde tuttukları “çoban değneği”nde ve “harman döveni”nde arayan yaklaşımlar mevcuttur. O dönem toplumlarında ekonominin hayvancılık ve tarıma dayandığı düşünüldüğünde, bu anlamlı bir benzetimdir. Çoban değneği aynı zamanda firavunun toplum üzerinde kullandığı gücü ve otoriteyi de simgelemektedir.

 

Orak’tan Önce Tırmık, Pulluk ve Saban

Sosyalist ve komünist hareketlerin yayılmasıyla birlikte, orak-çekicin ifade ettiği köylüler ile işçilerin birliği anlamını taşımayı amaçlayan benzer semboller de kullanılmaya başlamıştı. Oraktan önce tırmık, saban ve pulluk, çekiçle birlikte en çok kullanılan semboller arasındaydı. Çekiç, Avrupa’daki işçilerin geleneksel sembolü olduğu için tercih edilmekteydi. Bunların arasında en popüleri olarak, halen İrlanda’da sosyalist oluşumların sahiplendiği “Saban-Çekiç”i söyleyebiliriz.

Örneğin “Yıldızlı Saban” olarak adlandırılan, 1914’te James Connolly ve Jack White’ın kurduğu İrlanda Yurttaş Ordusu’na ait bayrak, meşhur 1916 Paskalya Ayaklanması’ nda göndere çekilmişti. Bu bayrakta yer alan saban, özgür İrlanda’nın kendi kaderini topraktan yıldızlara dek kontrol edeceği; yine aynı bayrakta yer alan kılıç ise ancak Sosyalist Enternasyonal’in kurulmasıyla tüm savaşların biteceği anlamlarına gelmekteydi.

Orak-Çekiç Yaygınlaşıyor

Orak-Çekiç’in (Rusça “Serp i Molot”) Rusya’da Bolşevik propaganda araçlarında kullanımına ilk kez, 1917 yılı içinde rastlıyoruz. Lenin ve Lunaçarski’nin 1917 Ekim devrimi sonrasında bir Sovyet devlet armasını belirlemek için düzenlediği yarışmayı Rus sanatçı Yevgeny Kamzolkin kazanmıştı.
Kamzolkin’in seçilen tasarımında, altındaki güneşin ışınlarıyla aydınlanan ve buğday demetleriyle çevrelenmiş
dünya küresinin üzerinde orak çekiç, kürenin yukarısında beş köşeli kızıl yıldız bulunmaktaydı ve buğday  başaklarına sarılı kızıl bayrakta, öncesinde 15 dil iken daha sonra altı dilde (Rusça, Ukraynaca, Belarusça, Gürcüce, Ermenice ve Azerice) “Dünyanın İşçileri, Birleşin!” yazılıydı. Orijinal tasarımda bir de kılıç bulunduğuna, fakat  Lenin’in amblemde bir kılıcın yer almasına, yeni rejimin barışçıl imajına gölge düşüreceği gerekçesiyle karşı çıktığına, buna dair Parti içinde haftalar süren bir tartışmanın yaşandığına dair kayıtlar vardır.
Sonuçta, Lenin’in görüşü haklı bulunarak tasarımdan kılıç kaldırılmış ve arma bu haliyle 1918’den itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Orak-Çekiç, orijinalinde ifade ettiği “köylülerin ve işçilerin birliği” anlamına ek olarak “kadın-erkek eşitliği” anlamını da zamanla barındırmaya başlamıştır. Bunun sebebi ise, Sovyetler dönemindeki çizimlerde ve yapılan heykellerde orak tutan kadının ve çekiç tutan erkeğin sürekli bir arada kullanılmasıdır.

  Sovyetler Birliği Bayrağında Orak-Çekiç

Orak-Çekiç sembolü, Sovyetler Birliği bayrağında kenarları sarı renkte kızıl yıldızla birlikte 1923’ten itibaren  1991’deki çözülmeye dek, 1955 ve 1980 yıllarında ufak değişiklikler yapılarak kullanılmıştır.

1923-1955

1955-1980

1980-1991

Halen ülkelerinde iktidarda olan Çin Komünist Partisi’nin ve Vietnam Komünist Partisi’nin bayraklarında orak-çekiç sembolü kızıl yıldız olmaksızın kullanılmaya devam etmektedir.

Çin Komünist Partisi:

Vietnam Komünist Partisi:

 

Orak-Çekiç Sembolünde Değişiklikler

Zaman içinde dünyanın değişik bölgelerindeki komünist partiler ve hareketler, politikalarında uzlaşmadıkları Sovyetler Birliği Komünist Partisi ile ayrı yerde konumlandıklarını göstermek, aynı anılmamak, bazen de kendi yerel gerçeklikleriyle daha uyumlu görsellere sahip olmak amacıyla, bayraklarında ve amblemlerinde kullandıkları orak-çekiç sembollerinde değişikliklere gitmişlerdir.

4.Enternasyonal

Örneğin, Stalin döneminde Bolşevik komünist devrimin ihanete uğramasıyla, Troçki’nin sürgünde kurduğu 4.
Enternasyonal’in amblemi, bu bağlamda orijinal sembolden farklıdır. 4.Enternasyonal logosunda, “sol muhalefet” göndermesi sebebiyle çekiç sol yöne dönük olacak şekilde tasarlanmış ve 4 rakamı da belirginleştirilmiştir.

 

Doğu Almanya: Çekiç-Pergel

1949-1990 yılları arasında varlığını sürdüren Demokratik Almanya Cumhuriyeti bayrağında, beyaz yakalı mühendis işçileri de içerecek şekilde çekiçle birlikte pergel sembolü, buğday başaklarıyla çevrelenmiş şekilde kullanıldı.

 

 

 

Kuzey Kore: Orak-Çekiç-Kalem

1949’da kurulan ve Kim Jongun’un tek adam diktatörlüğünde idare edilen Demokratik Kore Halk  Cumhuriyeti’ndeki kurucu iktidar parti olan Kore İşçi Partisi bayrağında, orak ve çekice ilave olarak toplumdaki entelektüelleri ve sanatçıları da içerecek şekilde geleneksel bir kalem sembolü de kullanılmaktadır.

 

 

Marksist Liseliler:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

League for Fifth International (5. Enternasyonal için Birlik örgütünün logosu):